NIÊN BIŒU TRI‹U LÝ

Tri«u Lý ðßþc thiªt l§p nåm 1010 và m¤t ngôi nåm 1225, t°n tÕi t±ng cµng 215 nåm. Trong khoäng 215 nåm ðó, có t¤t cä 9 vua Lý ðã n¯i nhau tr¸ vì. Ь bÕn ð÷c ðÞ m¤t công tra cÑu khi xét th¤y c¥n, chúng tôi l§p bäng niên bi¬u này, kê ðü tên th§t, cha sinh m© ðë, th¶i gian làm vua và tu±i th÷ cüa t×ng v¸ hoàng ðª h÷ Lý. Ði«u c¥n lßu ý là ngày tháng ghi trong niên bi¬u này là ngày tháng âm lich.

1. Lý Thái T± (1010-1028) : tên húy là Công U¦n, quê · châu C± Pháp (nay là B¡c Ninh, Hà B¡c). Vua sinh ngày 12 tháng 2 nåm Giáp Tu¤t (974). Th¶i Ti«n Lê, Lý Công U¦n làm quan ði®n ti«n chï huy sÑ. Nåm KÖ D§u (1009), Lê NgoÕ Tri«u m¤t, ông ðßþc tri«u th¥n (mà ðÕi di®n là Ðào Cam Mµc) và các nhà sß (mà ðÕi di®n là sß VÕn HÕnh) cùng nhau tôn lên ngôi vua. Lý Thái T± · ngôi 18 nåm, m¤t ngày 3 tháng 3 nåm M§u Thìn (1028), th÷ 54 tu±i.

2. Lý Thái Tông (1028-1054) : tên húy là Ph§t Mã, lÕi có tên húy khác là ÐÑc Chính, con trß·ng cüa Lý Thái T±, m© ðë là Lê thái h§u (không rõ tên). Vua sinh ngày 26 tháng 6 nåm Canh Tí (1000), lên ngôi nåm M§u Thìn (1028), · ngôi 26 nåm, m¤t ngày 1 tháng 10 nåm Giáp Ng÷ (1054), th÷ 54 tu±i.

3. Lý Thánh Tông (1054-1072) : tên húy là Nh§t Tôn, con trß·ng cüa Lý Thái Tông (theo Vi®t sØ lßþc thì lÕi là con thÑ ba), m© ðë là Kim Thiên thái h§u, ng߶i h÷ Mai (Vi®t sØ lßþc nói bà là Linh Cäm thái h§u). Vua sinh ngày 25 tháng 2 nåm Quý Hþi (1023), lên ngôi nåm Giáp Ng÷ (1054), · ngôi 18 nåm, m¤t tháng 1 nåm Nhâm Tí (1072), th÷ 49 tu±i.

4. Lý Nhân Tông (1072-1127) : tên húy là càn ÐÑc, con trß·ng cüa Lý Thánh Tông, m© ðë là Linh Nhân thái h§u (tÑc bà  Lan). Vua sinh ngày 25 tháng 1 nåm Bính Ng÷ (1066), lên ngôi nåm Nhâm Tí (1072), · ngôi 55 nåm, m¤t tháng 12 nåm Ðinh Mùi (1127), th÷ 61 tu±i.

5. Lý Th¥n Tông (1128-1138) : tên húy là Dß½ng Hoán, con trß·ng cüa em ruµt vua Nhân Tông là Sùng Hi«n H¥u, ðßþc Nhân Tông nh§n làm con nuôi r°i sau truy«n ngôi cho, m© ðë là phu nhân h÷ в (không rõ tên). Nhß v§y, Th¥n Tông là vai cháu ruµt cüa vua Nhân Tông. Vua sinh nåm Bính Thân (1116), nåm Ðinh D§u (1117), ðßþc Nhân Tông nh§n làm con nuôi. Nåm M§u Thân (1128), Nhân Tông m¤t, ðßþc lên n¯i ngôi. Vua · ngôi 10 nåm, m¤t ngày 26 tháng 9 nåm M§u Ng÷ (1138), th÷ 22 tu±i.

6. Lý Anh Tông (1138-1175) : tên húy là Thiên Tµ, con trß·ng cüa Lý Th¥n Tông, m© ðë là Lê thái h§u (không rõ tên hi®u). Vua sinh tháng 4 nåm Bính Thìn (1136) và lên ngôi ngày 1 tháng 10 nåm M§u Ng÷ (1138), · ngôi 37 nåm, m¤t vào tháng 7 nåm „t Mùi (1175), th÷ 39 tu±i.

7. Lý Cao Tông (1175-1210) : tên húy là Long Trát, lÕi có tên húy khác là Long Cán, con thÑ 6 cüa Anh Tông, m© ðë là Thøy Châu thái h§u, ng߶i h÷ в. Vua sinh ngày 25 tháng 5 nåm Quý T¸ (1173), lên ngôi nåm „t Mùi (1175), · ngôi 35 nåm, m¤t ngày 28 tháng 10 nåm Canh Ng÷ (1210), th÷ 37 tu±i.

8. Lý Hu® Tông (1210-1224) : tên húy là HÕo Säm, con trß·ng cüa Cao Tông, m© ðë là Ðàm thái h§u (không rõ tên). Vua sinh tháng 7 nåm Giáp D¥n (1194), lên ngôi nåm Canh Ng÷ (1210), · ngôi 14 nåm. Nåm Giáp Thân (1224) nh߶ng ngôi cho con gái út là Chiêu Thánh công chúa r°i ði tu. Hu® Tông sau b¸ nhà Tr¥n giªt vào nåm 1226, th÷ 32 tu±i.

9. Lý Chiêu Hoàng (1224-1225) : tên húy là Ph§t Kim, lÕi có tên húy khác là Thiên Hinh, lúc ð¥u ðßþc vua cha là Lý Hu® Tông phong làm Chiêu Thánh công chúa. Vua là con thÑ hai cüa Hu® Tông, m© ðë là Tr¥n thái h§u (tên th§t là Tr¥n th¸ Dung, sau l¤y Tr¥n Thü е). Vua sinh tháng 9 nåm M§u D¥n (1218), lên ngôi nåm Giáp Thân (1224), ðªn nåm „t D§u (1225) thì nh߶ng ngôi cho Tr¥n Cänh (tÑc Tr¥n Thái Tông). Nhà Lý dÑt k¬ t× ðó.

Nhß v§y, trong s¯ 9 vua nhà Lý n¯i nhau tr¸ vì su¯t 215 nåm (t× nåm 1010 ðªn nåm 1225), chúng ta th¤y có:

- Mµt vua là næ (Lý Chiêu Hoàng), vua cu¯i cùng cüa tri«u Lý.
- Vua · ngôi lâu nh¤t là Lý Nhân Tông (55 nåm), vua · ngôi ng¡n nh¤t là Lý Chiêu Hoàng (1 nåm).
- Vua lên ngôi s¾m nh¤t là Lý Anh Tông (lúc 2 tu±i) và Lý Cao Tông (lúc 3 tu±i), vua lên ngôi muµn nh¤t là Lý Thái T± (lúc 36 tu±i).
- Vua th÷ nh¤t là Lý Nhân Tông (61 tu±i) và vua m¤t s¾m nh¤t là Lý Th¥n Tông (lúc 22 tu±i).
- Vua ð±i niên hi®u nhi«u nh¤t là Lý Nhân Tông (8 l¥n), các vua chï có mµt niên hi®u là Lý Thái T±, Lý Hu® Tông và Lý Chiêu Hoàng.