18 - LÝ TH¿–NG KIŽT V•I BÀI TH´ NAM QUC S´N HÀ

Cu¯i nåm Bính Thìn (1076), nhà T¯ng ° Õt ðßa quân sang xâm lßþc nß¾c ta. Quân ðµi ÐÕi Vi®t lúc b¤y gi¶ do Lý Th߶ng Ki®t chï huy, tuy ðã chü ðµng chu¦n b¸ ð¯i phó t× trß¾c, vçn ch¯ng cñ mµt cách r¤t khó khån. Gi£c tràn xu¯ng b¶ B¡c sông C¥u và ðµi quân tiên phong cüa chúng ðã bß¾c ð¥u ch÷c thüng ðßþc chiªn tuyªn Nhß Nguy®t. Chiªn tuyªn vÞ, mµt mäng quan tr÷ng trong ni«m tin vào th¡ng lþi cu¯i cùng cüa quân sî ta cûng theo ðó mà tan vÞ. Mu¯n giành lÕi ðßþc thª chü ðµng, trß¾c phäi ð§p tan ðµi quân tiên phong cüa gi£c, mà mu¯n ð§p tan ðµi quân tiên phong này, trß¾c phäi tìm cách l¤y lÕi và kích ðµng mÕnh m¨ tinh th¥n cüa quân sî. Nh§n rõ ði«u ðó, Lý Th߶ng Ki®t ðã bí m§t ðang ðêm cho ng߶i vào ð«n th¶ Trß½ng Hát · ngay bên b¶ sông C¥u, ð÷c to bài th½ không ð« sau ðây:

Nam qu¯c s½n hà Nam ðª cß,
Tuy®t nhiên ð¸nh ph§n tÕi thiên thß.
Nhß hà ngh¸ch l² lai xâm phÕm,
Nhæ ðÆng hành khan thü bÕi hß.

(Sông núi nß¾c Nam, vua Nam ·, (1)
Rành rành ghi rõ · sách tr¶i.
C¾ sao lû gi£c sang xâm phÕm,
Chúng bay s¨ b¸ ðánh t½i b¶i. )

Binh sî nghe l¶i th½, tinh th¥n ph¤n ch¤n hÆn lên, ai ai cûng c¯ sÑc ðánh gi£c. еi quân tiên phong cüa nhà T¯ng b¸ ð§p tan, chiªn tuyªn sông C¥u cûng mau chóng ðßþc hàn lÕi. Gi£c t× ðó b¸ giam chân · b¶ B¡c sông C¥u, tiªn thoái lßÞng nan. Ъn ð¥u nåm Ðinh TÜ (1077), chúng b¸ Lý Th߶ng Ki®t m· tr§n quyªt chiªn chiªn lßþc · Nhß Nguy®t, ðánh cho tan tành.

„y là bài th½ không ð«, nhßng vì câu m· ð¥u phiên âm Hán-Vi®t là Nam qu¯c s½n hà Nam ðª cß (1) nên ng߶i ð¶i th߶ng g÷i ðó là bài Nam qu¯c s½n hà, lÕi cûng vì bài ¤y ðßþc ð÷c lên l¥n ð¥u tiên · trong ð«n th¶ Trß½ng Hát nên ng߶i ð¶i cûng g÷i ðó là bài th½ th¥n.

L–I BÀN - Giæa lúc tr§n mÕc hi¬m nguy, s¯ng chªt c§n k« mà v¸ t±ng chï huy là Lý Th߶ng Ki®t vçn ung dung làm ðßþc bài th½ tuy®t v¶i này thì quä là vô cùng ð£c bi®t. Th½ ðã tuy®t mà cách ph± biªn th½ lÕi còn tuy®t h½n. Binh sî mµt lòng tin ch¡c r¢ng th¥n linh sông núi ðang ðÑng v« phía h÷, sách tr¶i cûng minh chÑng cho ðÕi nghîa cüa h÷, bäo h÷ không ph¤n khích làm sao ðßþc. C½ tr¶i huy«n di®u, chï có th¥n nhân m¾i biªt ðßþc, v§y thì th½ ¤y, ð÷c · th¶i ði¬m ¤y, ð÷c ngay trong ð«n th¶ ¤y... t¤t cä ð«u hþp l¨ vô cùng. (...ng߶i chép tñ ý ðøc bö câu chót vì ý kiªn chü quan n£ng màu s¡c chính tr¸ cüa tác giä...)

Chú thích:

(1) Nam ðª: l¨ ra phäi d¸ch là hoàng ðª nß¾c Nam nhßng ðây vì d¸ch th½, c¯t giæ v¥n ði®u nên tÕm d¸ch là Vua Nam. Lý Th߶ng Ki®t viªt Nam ðª là ð¬ khÆng ð¸nh Nam ðª ð߶ng ð߶ng sách v¾i B¡c ðª (hoàng ðª Trung Qu¯c). Ng߶i Vi®t dùng chæ vua ð¬ chï cä ðª lçn vß½ng, nhßng theo cách viªt cüa ng߶i Trung Qu¯c (mà xßa ta tiªp nh§n) thì ðª và vß½ng khác nhau. Ъ là ngôi cao nh¤t (thiên tØ) và vß½ng là b§c sau ðª (chß h¥u cüa thiên tØ).