Lan nghîa là dña vào cây lan, ðó là hình änh hªt sÑc ðµc ðáo cüa cô thôn næ vùng Th± L²i (B¡c Ninh, Hà B¡c) mà vua Lý Thánh Tông l¥n ð¥u tiên b¡t g£p khi ði c¥u tñ · vùng này. SØ cû chép r¢ng, b¤y gi¶, Vua xuân thu ðã b¯n chøc nhßng chßa có v¸ hoàng tØ nào, lòng l¤y làm lo l¡ng l¡m, bèn ði c¥u tñ · kh¡p n½i. Nghe tin Vua ðªn, dân làng Th± L²i nô nÑc ra ð߶ng ðón xem, duy chï có cô thôn næ ð£c bi®t này lÕi ng°i dña vào ðám cö lan mà hát. Vua th¤y lÕ, li«n ðón v« cung, lúc ð¥u cho làm cung nhân, sau sách phong d¥n lên ðªn nguyên phi (ng߶i ðÑng ð¥u hàng thÑ hai cüa vþ vua). Nhà vua l¤y ngay hình änh cüa kÖ ni®m bu±i ð¥u g£p gÞ ¤y làm hi®u cho Nguyên phi, ng߶i ðß½ng th¶i cûng nhß ng߶i bao thª kÖ qua nhân ðó mà g÷i là Lan nguyên phi. Sñ ki®n này có l¨ x¦y ra trß¾c ho£c sau nåm 1063 chút ít.
Ъn nåm 1066, Lan sinh hÕ hoàng tØ Càn ÐÑc (sau là vua Lý Nhân Tông, 1072-1127). иa v¸ cüa Lan trong hoàng tµc càng tr· nên væng vàng. Nhà vua vì ð£c bi®t yêu quý Lan nguyên phi mà vào nåm 1068 ðã cho ð±i g÷i nguyên quán cüa Lan là làng Th± L²i thành làng Siêu LoÕi (nghîa là vßþt lên trên ð°ng loÕi). Hoàng ðª Lý Thánh Tông quä ðúng là ng߶i có con m¡t nhìn ng߶i r¤t tin t߶ng. Lan không phäi chï là cô gái ð©p mà còn là ng߶i tài hoa s¡c säo và r¤t có bän lînh. Bà hoàng có ngu°n g¯c dân dã ¤y ðã dành cho vua Lý Thánh Tông nhæng b¤t ng¶ l¾n. еc ðáo h½n cä có l¨ là sñ ki®n nåm KÖ D§u (1069). B¤y gi¶, vua Lý Thánh Tông ðích thân c¥m quân ði ðánh Chiêm Thành. Trß¾c khi ði, nhà vua vì tin c¦n mà trao quy«n ði«u khi¬n chính sñ · tri«u ðình cho Lan nguyên phi, nghîa là g¥n nhß cho bà làm vua khi vua v¡ng m£t. Lý Thánh Tông ðánh mãi không th¡ng, bèn rút quân v«, nào ng¶ d÷c ð߶ng v«, nhà vua nghe quan lÕi và nhân dân ca ngþi r¢ng Nguyên phi có tài tr¸ nß¾c, lòng l¤y làm x¤u h± mà nói : Nguyên phi là ðàn bà mà còn làm ðßþc nhß thª, ta là nam nhi lÕi chÆng làm ðßþc vi®c gì hay sao ?. Nói r°i quyªt chí cho quân quay lÕi ðánh næa, và l¥n ¤y nhà vua dành ðÕi th¡ng !
Nåm 1072, vua Lý Thánh Tông m¤t, thái tØ Càn ÐÑc lên ngôi, ðó là Lý Nhân Tông. Lan nguyên phi ðß½c tôn phong làm Lan thái phi. Mµt nåm sau sñ ki®n này, nµi bµ cung ðình có sñ tàn sát lçn nhau. Lan thái phi ðã bÑc hÕi Dß½ng thái h§u cùng 76 th¸ næ khác. Фy là l²i l¾n cüa thái phi, sØ không th¬ bö qua và chính Lan cûng nhi«u phen tñ l¤y làm tiªc. Dß½ng thái h§u m¤t r°i, Lan hi¬n nhiên là thái h§u v¾i tên hi®u m¾i là Linh Nhân, nhßng ng߶i ð¶i vçn quen g÷i bà là Lan.
— ð¸a v¸ tµt ðïnh cüa hi¬n vinh nhßng Lan vçn không quên cänh ngµ cüa nhæng ng߶i phø næ nghèo hèn, nhæng ng߶i ðã và ðang s¯ng nhæng cuµc ð¶i còn thua kém cä thu· hàn vi cüa bà. H÷ có khi còn không ðßþc quy«n nghî ðªn hÕnh phúc gia ðình. SØ cû chép r¢ng, vào nåm Quý Mùi (1103), chính Lan ðã phát ti«n · kho nµi phü ð¬ chuµc nhæng ng߶i con gái nhà nghèo b¸ bán ði · ðþ, ðem h÷ mà gä cho nhæng ng߶i ðàn ông góa vþ. Bàn v« sñ ki®n này, sØ th¥n Ngô Sî Liên nói : Thái h§u ð±i ð¶i cho h÷, cûng là vi®c làm nhân chính v§y.
Nh¶ có th¶i son trë s¯ng chân l¤m tay bùn · n½i thôn dã, bà hi¬u rõ ràng nông dân c¥n gì, nông nghi®p c¥n gì và làm sao ð¬ thiên hÕ có th¬ an cß lÕc nghi®p. Canh cánh n²i lo ¤y ðã theo bà cho ðªn phút chót cüa cuµc ð¶i. Sách ÐÕi Vi®t sØ ký toàn thß (bän kÖ, quy¬n 3, t¶ 17 a-b) có ghi lÕi mµt sñ ki®n x¦y ra vào mùa xuân nåm Ðinh D§u (1117), tÑc là chï m¤y tháng trß¾c khi bà qua ð¶i, nhß sau :
"Hoàng thái h§u nói : g¥n ðây · kinh thành, hß½ng ¤p, có nhi«u ng߶i tr¯n tránh, l¤y vi®c trµm c¡p trâu bò làm ngh« sinh nhai, tråm h÷ cùng quçn, (ðªn n²i) m¤y nhà phäi cày chung mµt con trâu. Trß¾c ðây ta ðã t×ng nói ðªn vi®c ¤y, nhà nß¾c ðã có l®nh c¤m, v§y mà nay lÕi giªt trâu bò nhi«u h½n. B¤y gi¶ Vua m¾i xu¯ng chiªu r¢ng, kë nào m± trµm trâu bò thì phÕt 80 trßþng, ð° làm khao giáp (tÑc là làm kë phøc d¸ch trong quân - NKT), vþ cüa kë ðó b¸ xØ 80 trßþng, ð° làm tang th¤t phø (tÑc là phøc d¸ch · n½i chån t¢m - NKT) và b°i th߶ng trâu bò. Láng gi«ng nào biªt mà không t¯ cáo cûng b¸ phÕt 80 trßþng".
Bà là ng߶i sùng Ph§t. Tính ðªn nåm 1115, Bà ðã cho xây c¤t trên 100 ngôi chùa, tháp. SØ cû có l¶i ðoán ð¸nh r¢ng, hÆn là Bà sám h¯i v« vi®c bÑc hÕi Dß½ng thái h§u và 76 th¸ næ nên m¾i làm nhß v§y. Thñc ra, trß¾c khi sùng Ph§t, Bà ðã cho m¶i nhi«u b§c cao tång vào Hoàng cung ð¬ höi cho ra l¨, r¢ng Ph§t là gì, Ph§t t× ðâu t¾i, giáo lý cüa nhà Ph§t ra sao... v.v. Chính nhæng l¶i ð¯i ðáp giæa Bà v¾i các b§c cao tång ðã ð£t n«n täng ð¥u tiên cho vi®c ra ð¶i cüa sách Thi«n Uy¬n T§p Anh (nghîa là anh Tú v߶n Thi«n) r¤t có giá tr¸ sau này. Ngày 25 tháng 7 nåm Ðinh D§u (1117), Bà qua ð¶i, có l¨ th÷ vào khoäng ngoài 70 tu±i. Bà quä là mµt phø næ sáng danh cüa l¸ch sæ nß¾c nhà v§y.