38 - L–I CAN GIÁN CœA TÅNG PHÓ NGUYN TH¿–NG
Trß¾c th¶i Lý Cao Tông, tri«u Lý ðã b¡t ð¥u tàn tÕ và ð± nát, t× th¶i Lý Cao Tông (1175-1210) tr· ði, sñ tàn tÕ và ð± nát ¤y càng din ra v¾i mµt quy mô và mµt t¯c ðµ l¾n h½n. M£c dù v§y, vua Lý Cao Tông vçn hoang ch½i vô ðµ, khiªn cho dân tình kh¯n kh±, thª nß¾c suy yªu. Nhi«u b§c ßu th¶i mçn thª l¤y ðó làm m¯i quan tâm hàng ð¥u. Song, ng߶i dám thÆng th¡n can vua lÕi quá hiªm hoi. Chính vì l¨ ðó mà l¶i can gián cüa nhà sß Nguyn Th߶ng tr· nên r¤t ðáng chú ý. B¤y gi¶, nhà sß Nguyn Th߶ng ðßþc cØ giæ chÑc tång phó nên sØ vçn chép là tång phó Nguyn Th߶ng. Sách ÐÕi Vi®t SØ Lßþc (quy¬n 3, t¶ 14-a) viªt:
"Mùa ðông, tháng 10, Vua ngñ ra hành cung Häi Thanh. Ðêm nào Vua cûng sai g¦y ðàn Bà-L², hát khúc hát theo ði®u Chiêm Thành, tiªng nghe r¤t ai oán thäm thiªt, tä hæu ð«u r½i nß¾c m¡t. Tång phó Nguyn Th߶ng can vua r¢ng:
- Tôi th¤y bài tña Kinh Thi có nói, âm nhÕc cüa nß¾c loÕn (có l¨ là th¶i loÕn m¾i ðúng - NKT) nghe nhß oán nhß gi§n vì chính sñ sai trái; âm nhÕc cüa nß¾c b¸ m¤t nghe nhß thß½ng nhß nh¾ vì dân nß¾c kh¯n cùng. Nay Chúa thßþng rong ch½i vô ðµ, ð¬ giáo hóa lìa tan, chính sñ sai trái, dân tình bu°n kh± ðªn thª là cùng. Ngày nay mà lÕi nghe âm nhÕc ðó, ¤y là ði«m th¶i loÕn nß¾c m¤t, tôi biªt chuyªn này v«, xa giá t¤t không ngñ ra cung ¤y næa.
Sau, trong nß¾c ðÕi loÕn, quä y nhß l¶i sß nói".
L–I BÀN - Nguyn Th߶ng quä là b§c cao tång khä kính. Nhà sß ðßþc tôn phong chÑc tång phó, luôn có d¸p h¥u c§n, v§y mà chÆng h« n¸nh vua, ðÕi ðÑc trung chính cüa b§c nh§p thª là ð¤y chång ? Thân dçu thoát tøc tu hành mà lòng Sß vçn canh cánh n²i lo cho dân cho nß¾c, h°ng ðÑc t× bi là ð¤y chång ? Bình tînh khuyên can vua, l¶i sâu s¡c mà d hi¬u, d th¤m, ý thÆng th¡n mà vçn chÑa chan lòng nhân h§u, b§c mçn tu® là ð¤y chång ?
Vçn biªt cÑu nhân ðµ thª là tâm nguy®n cüa b§c tu hành, song ðã m¤y b§c tu hành biªn ðßþc tâm nguy®n t¯t ð©p ¤y thành vi®c làm cø th¬ nhß tång phó Nguyn Th߶ng ? Trong sâu thÆm cõi lòng cüa nhæng ng߶i ngßÞng mµ giáo lý nhà Ph§t, có mµt ngôi c± tñ vô hình mà r¤t tôn nghiêm, xin kính thïnh tång phó Nguyn Th߶ng mãi mãi trø trì · ðó.